22-Zeydiyye CEMAATLER
Zeydiyye mezhebi Şii islam Mezhebidir. İmamı ve Kurucusu Zeyd b. Alî Zeynelâbidin b. el-Huseyn b. Alî (v. 122/740); önce babasından, sonra kardeşi Muhammed el-Bâkır ve başkalarından okuyarak yetişti. Bütün İslâm uleması onun ilmi, yüce şahsiyeti ve takvâsı üzerinde ittifak etmişlerdir.
TÂBİLERİ ve KİTAPLARI
Zeydiyye mezhebi iki koldan tedvîn ve neşredilmiştir:
1- İmam Zeyd’in kitapları yoluyla: İmam’ın birçok kitap yazdığı ve talebesine imlâ ettirdiği nakledilmiştir. Bize kadar ulaşan fıkıh ve hadîs mevzuundaki eseri “el-Mecmû”dur. Bu eserin İmam Zeyd’e ait olduğunu kabul edenler olduğu gibi etmiyenler de vardır.(5) el-Mecmû fıkıh bablarına göre tertiplenmiştir. Râvîsi Amr b. Hâlid el-Vâsıtîdir. Kitap bazı zeydî âlimlerince şerhedilmiştir. San’âlı Şerefüddîn el-Haymî’nin (v. 1221/1806) er-Ravdu’n-nâdir ismini verdiği şerhi mutbûdur (Mısır, 1348).
2- Talebesi ve onların talebeleri yoluyla: Pek çok talebesi meyanında dört oğlu “İsâ, Muhammed, Huseyn ve Yahyâ” da vardır.
Zeydiyye mezhebi fukahası arasında şu zevatın da önemli yerleri vardır:
1- el-Hasen b. Alî en-Nâsıru’l-Kebîr (v. 304/916).
2- el-Qâsim b. İbrâhîm er-Rassî (v. 242/856).
3- Qâsim’in torunu el-Hâdî b. Yahyâ b. el-Huseyn: Bu imam hicri 245 yılında
Medîne’de doğmuş, 288’de Yemen’e gelmiş, halkın bey’atıyle orada Zeydiyye devletini oluşturmuştur. Kendisi mutlak müctehiddir ve ictihadlarıyle Zeydiyye’nin “Hâdeviyye” kolunu kurmuştur. Hadîs ve fıkhı câmi el-Ahkâm isimli bir eseri vardır. Karâmita ile savaşırken aldığı bir yara neticesinde (298/910)’de şehid olmuştur.
4- el-Bahru’z-zahhâr isimli mukayeseli fıkıh kitabının müellifi Ahmed b. Yahyâ b. el-Murtezâ (v. 840/1436)’da büyük bir zeydî fakihtir. Eseri Mısır’da tab’edilmiştir.
ZEYDİYYE
Zeydiyye mezhebi Şii islam Mezhebidir. İmamı ve Kurucusu Zeyd b. Alî Zeynelâbidin b. el-Huseyn b. Alî (v. 122/740); önce babasından, sonra kardeşi Muhammed el-Bâkır ve başkalarından okuyarak yetişti. Bütün İslâm uleması onun ilmi, yüce şahsiyeti ve takvâsı üzerinde ittifak etmişlerdir.
TÂBİLERİ ve KİTAPLARI
Zeydiyye mezhebi iki koldan tedvîn ve neşredilmiştir:
1- İmam Zeyd’in kitapları yoluyla: İmam’ın birçok kitap yazdığı ve talebesine imlâ ettirdiği nakledilmiştir. Bize kadar ulaşan fıkıh ve hadîs mevzuundaki eseri “el-Mecmû”dur. Bu eserin İmam Zeyd’e ait olduğunu kabul edenler olduğu gibi etmiyenler de vardır.(5) el-Mecmû fıkıh bablarına göre tertiplenmiştir. Râvîsi Amr b. Hâlid el-Vâsıtîdir. Kitap bazı zeydî âlimlerince şerhedilmiştir. San’âlı Şerefüddîn el-Haymî’nin (v. 1221/1806) er-Ravdu’n-nâdir ismini verdiği şerhi mutbûdur (Mısır, 1348).
2- Talebesi ve onların talebeleri yoluyla: Pek çok talebesi meyanında dört oğlu “İsâ, Muhammed, Huseyn ve Yahyâ” da vardır.
Zeydiyye mezhebi fukahası arasında şu zevatın da önemli yerleri vardır:
1- el-Hasen b. Alî en-Nâsıru’l-Kebîr (v. 304/916).
2- el-Qâsim b. İbrâhîm er-Rassî (v. 242/856).
3- Qâsim’in torunu el-Hâdî b. Yahyâ b. el-Huseyn: Bu imam hicri 245 yılında Medîne’de doğmuş, 288’de Yemen’e gelmiş, halkın bey’atıyle orada Zeydiyye devletini oluşturmuştur. Kendisi mutlak müctehiddir ve ictihadlarıyle Zeydiyye’nin “Hâdeviyye” kolunu kurmuştur. Hadîs ve fıkhı câmi el-Ahkâm isimli bir eseri vardır. Karâmita ile savaşırken aldığı bir yara neticesinde (298/910)’de şehid olmuştur.
4- el-Bahru’z-zahhâr isimli mukayeseli fıkıh kitabının müellifi Ahmed b. Yahyâ b. el-Murtezâ (v. 840/1436)’da büyük bir zeydî fakihtir. Eseri Mısır’da tab’edilmiştir.
MEZHEBİN ESASLARI
Bu mezhebin usûlünü İmam Zeyd tedvîn etmemiş olmakla beraber tâbileri onun ictihadlarına bakarak tesbit etmişlerdir. Delilleri Kitâb, Sünnet, İcmâ’, Kıyas, İstihsan ve Akıl’dır. Akıldan maksatları: Şer’î delillerde hükmü bulunmayan bir meselenin akıl yoluyla -iyi veya kötü, faydalı yahut da zararlı olduğuna hükmedilerek- çözüme bağlanmasıdır.(6)
Bu mezhebde ictihada büyük önem verilmiş, ictihad kapısının kapanması tecviz edilmemiş, birçok müctehid yetişmiş, başka -sünnî- mezheblerden de istifade etmişlerdir. Esasen fürû’da hanefî mezhebi ile birleşen tarafları pek çoktur.
Ayrıldıkları bazı hükümler:
1- Mest üzerine mesih câiz değildir.
2- Gayr-ı müslim’in kestiği yenmez.
3- Ehl-i kitâb kadınlar ile evlenmek câiz değildir.
4- Cenaze namazında beş tekbir alınır.
5- Ezanda “hayye alâ hayri’l-amel” sözü ilâve edilir…(7)
6- Vade farkı ile satım akdi caizdir.
7- Şüf’a hakkı toprakta ve akarda, ortak ve komşu içindir.
8- Karşılıksız bağıştan rucû caizdir.
Günümüzde Zeydiyyelik
Günümüzde Zeydiyye Mezhebi Başta Yemen, Umman, Suudi Arabistan olmak üzere birçok ülkede taraftarı olan bir mezheptir. Yemen nüfusunun (21.000.000) yaklaşık % 73 ‘ü nü oluşturan 15.500.000 kişi Zeydiyye mezhebine mensuptur. Suudi Arabistan’ın % 5.5 (1.200.000) ve Umman’ın % 2.2 (60.000) Zeydi’dir.
5. Dr. A. Hasen, age., s. 181 vd.
6. M. Ebû-Zehra, el-İmam Zeyd, s. 349-vd., 547.
7. Dr. A. Hasen, Nazratun Âmme…, s. 186; Ebû-Zehra, age, 286 vd.
Kaynak : Yazının bir kısmı Hayrettin Karaman Net ten alınmıştır.