13-Çiştiyye CEMAATLER
Hindistan’ın ilk tarikatı: Çiştiyye
Hindistan’ın ilk ve en büyük tarikatı olarak nitelendirilen Çiştiyye tarikatının Hint Müslümanlarının manevi hayatında büyük rolü var. Muineddin Hasan el-Çişti tarafından kurulan tarikatın tüm Hint Yarımadası’na yayıldığı belirtiliyor.
Çiştiyye tarikatı, Hindistan’ın ilk ve en büyük tarikatı olarak biliniyor. Muinüddin Hasan el- Çişti’nin kurduğu tarikat, adını Herat yakınlarındaki Çişt Köyü’nden alıyor. Çiştiyye’nin Hindistan öncesi tarihi hakkında kaynaklarda yeterli bilgi yok. Hint müslümanlarının manevi hayatında büyük rolü olan tarikat, XII. yüzyılın sonunda Ecmir’de tekke kuran Muinüddin Hasan el- Çişti tarafından sistemleştirildi ve daha sonra tüm Hint Yarımadası’na yayıldı. Çiştiye tarikatının tarihinde “büyük şeyhler” dönemi, “taşra hankahları” dönemi, “Sabiriyye” kolunun
dönemi ve “Nizamiye” kolunun dönemi olarak dört ana bölümde inceleniyor. İlk dönemlerde sadece küçük şehirlerde faaliyet gösteren Çiştiyye tarikatı özellikle siyasi iktidarlarla işbirliği içerisine girmekten kaçındı. Tarikat, Nizamettin Evliya döneminde merkezi bir yapılanmanın da etkisiyle kısa sürede tüm Hindistan’da etkili oldu. Devlet tarafından şeyhlerin farklı şehirlere yerleşmeye zorlaması sonucu tarikatın merkezi sistemi felce uğradı. Merkezi otoritenin bozulmasıyla çeşitli taşralara yerleşen Çişti şeyhleri siyasetten uzak duramayınca taşra hanedanlıklarının kurucularının manevi destekleyicileri oldu. Çişti tarikatı özellikle Nizamiye kolunun etkisiyle günümüze kadar geldi. Çişti tarikatı ilk dönemlerinde Şeyh Şahabeddin es-Sühreverdi’nin kitabını tarikatın esas kitabı olarak belirledi.
KİTAPLAR REHBER OLDU
Ayrıca tasavvufun erken dönem klasikleri arasında yer alan Gazali’nin “İhya”sı da Çişti tarikatı tarafından rağbet gören kitaplar arasında yer aldı. Çişti tarikatının fikirÇişti tarikatının Hindistanda yayılmasında büyük rol oynayan Şeyh Nizamüddinin türbesinin kapısındaki hat sanatından bir görüntü….yapısının esasını “vahdet-i vücud” oluşturuyor.
Vahdet-i vücudun savunucularından olan Allahabadlı Şeyh Mihibbullah’ın eserleri İmam Rabbani ekolünün etkisi altında kalan Evrengzib’in emriyle yakılıyor. Çişti tarikatı, kişinin Allah’tan uzaklaşmasına yol açabileceği kaygısıyla özel mülkiyeti kabul etmiyor ve insana cazip gelen maddi şeylere önem vermiyor. Şiddetten uzak durmaya ve dostluğa önem veren Çişti tarikatı, öç almayı ise hayvanlar aleminin kanunları arasında görüyor. Çekişmeden uzak sağlıklı bir toplum düzeni için çalışan Çişti tarikatı üyelerine göre amaç sadece Allah için yaşamak. Çiştilere göre ne cenneti ümit etmeli, ne de cehennemden korkmalı. Çiştiyye’nin başlıca esasları sesli zikir, çile ve sema olarak kabul ediliyor. Yazılı kaynaklarını daha çok şiir ve menkıbelerle hazırlayan Çiştiyye tarikatı şeyhleri için sohbetname yazmak ise bir gelenek. Çiştiyye tarikatının en eski kaynakları özdeyişler şeklinde yazılmış.[